Чертушкинская ООШ - Бөек җиңүгә 65 ел

Быел илебез Бөек Җиңүнең 65 еллыгын каршылый. Шул уңайдан, әлеге тарихи вакыйгага багышлап, мәктәбебездә " Беркем дә онытылмады, бернәрсә дә онытылмас!" дигән тема буенча бик куп эшләр башкарабыз: сугыш чоры балалары белән очрашу, ветераннарга шефлык итү, төрле бәйгеләр, рәсем конкурсларында катнашабыз.

Безнең Чертуш авылыннан 150 ир-егетләр сугыш кырына китеп, шуларның яртысыннан артыгы яу кырларында ятып калган. Кызганычка каршы, хәзерге вакытта авылда бер генә сугыш ветераны да калмады. Бу туры да тәрбия эшләре буенча директор урынбасары Мусина Рәмзиянең " Онытылмас еллар хатирәсе" язмасы аша таныша аласыз.

Сугыш! Нинди авыр, каһәрле, шомлы сүз! Ул ничә миллион кешенең гөмерен өзгән, күпме баланы ятим иткән, аналарны тол калдырган...

Йөрим урам уртасыннан,

Күзләрем капкаларда,

Кемнең улы, кемнең ире,

Кемнең яры, җанашы-

Исемнәре капкаларда,

Йөрәкләрдә ярасы.

Бу шигырь юллары һәркемгә таныш. Сугыш җиле авылыбызның һәр капкасын шакый. Бөек Ватан сугышына безнең авылдан 170кә якын кеше китә, шуларның яртысы гына туган нигезенә кайту бәхете елмая.Күпме авылдашларыбыз ерак җирләрдә мәгелеккә ятып калганар. Елларүткән саен, Бөек Җиңүнең кыйммәте төссезләнә, сүрелә сыман. Һәрберебез дә матбүгаттан, телевизордан Эстония башкаласы Таллин шәһәрендәге "Сугышчы-коткаручы”га куелган һәйкәл язмышын әкренләп күзәттек, бу күренешкә беркем дә битараф калмагандыр. Ә базарларда беркайда эшләмәүче әзмәвер ир-егетләрнең орден-медальләр сатуы йөрәкне сыкрата. Ә бит бу һәйкәлләрдә, орден-медальләрдә күпме сугышчыларның батырлыгы, язмышы,гомере чагыла.

Бөек Ватан сугышы тәмамлануга быел 64 ел тула.Еллар алга үрелгән саен, сугыш ветераннарыныңда саны кими. Чертуш авылы да сонгы ике ветеранын югалтты. Язмыш дими, ни диярсең-авылдан иң беренче фронтка киткән Әхмәтшин Габдулла бабай иң соңгы солдат булып арабыздан китте...

Ә икенчесе – Хәбибуллин Сәмигулла бабай. Күптән түгел генә Сәмигулла бабай белән бергә тормыш юлларын, сугышта күргәннәре турында сөйләшеп утырган идек.

Хәбибуллин Сәмигулла бабай 1924 елның 10 мартында Чертуш авылында, күп балалы гаиләдә туа. Тик бәхетләре озакка бармый. Бер-бер артлы әтисе, аннары 2 туганы, әнисе үлеп китәләр. Сәмигулла бабай сеңлесе Халисә белән дөм ятим булып калалар.

Бу вакытларда кешеләрнең тормышлары гаять авыр булуын беләсез, ятимлек үзәкне тагы да өзә. Тормышның бөтен авырлыгын алар сеңлесе белән икәүләп тарталар. Сәмигулла бабай 12 яшьтән колхозда эшли башлый. Тырыш, хезмәт сөючән була ул. 1940 елда бер төркем яшьләрне Донбасска шахтага алып китәләр. Анда да ул сынатмый, тырышып эшли.

1941 елның июнь иртәсендә Бөек Ватан сугышы башлана. Сәмигулла бабай эшли торган шахта таркатыла. Кем ничек җитте, мең бәлаләр белән туган ягына кайтып китә. Сәмигулла бабай да Чертушка кайта. 1942 елның 16 ноябрендә ул сугышка китә. Менә шуннан маҗаралы,хәвефле, куркыныч үлем уенына кереп китә ул.

Башта аларны Казан янындагы хәрби-өйрәнү пунктына озаталар. Анда алар ел ярым яшиләр: траншеялар казыйлар, урманнан бүрәнә ташыйлар. Аннан соң Мәскәүдә-бер төркем сугышчыларны фронтларга таркаталар. Сәмигулла бабай 3 нче Белорусия фронтында алгы сызыкларда сапер-разведчик булып хезмәт итә башлый. Сәмигулла бабай сөйләве буенча, сапер-разведччик-ул разведчикларга юл салып баручы. Шушы юллардан разведчиклар бик күп әсир фашистларны алып кайталар,мөһим урыннарны утка тоталар.Шундый хәлиткеч бәрелешләрдә геройлык күрсәткәне өчен Сәмигулла бабайны Дан ордены белән бүләклиләр Сугышта иң авыр,иң истә калган минутлар булдымы?-дигән сораәга Сәмигулла бабай уйланып торды да, - Әйе, иптәшем белән ашханәдән аш алып килгәндә,снаряд төшеп шартлап, иптәшемнең меңннәрчә кисәкләргә таралуын күрү- минемөчен гомерлек яра булды, -ди.

Ә Сәмигулла бабай үзен "йөзлек белән туган кеше” дип саный, 7 ел сугышта йөреп, һәр көнне үлем белән очрашып, бер генә дә яра алмый ул. Язмыштан узмыш юк,диләр бит. Сәмигулла бабай Балтик буе илләрендә дә фашистларга каршы көрәшә. Ә Җиңүне ул Германиянең Кенигсберг шәһәрендә каршылый. Җиңү шатлыгын татырга да өлгермичә, үзләренә кая барганыннан да әйтмичә, 1945 елның 12 нче маенда эшелонга утыртып Монголиягә японнарга каршы сугышка озаталар.

Анда алар 15 көн торалар. 750 км ач, хәлсез килеш җәяү Маньчжурия елгасына кадәр баралар. Анда бик көчле бәрелештә катнашалар. Сәмигулла бабай бу сугышта да сынатмый: бик күп орден-медальләр белән бүләкләнә. Шуннан соң ул сугышчан хезмәт юлын Кытайда үтә, взвод командиры булып 2 ел хезмәт итә. 1947 елның 23 маенда җиңү яулап туган

авылы Чертушка кайта. Батыр, курку белмәс сугышчы хезмәттә дә сынатмый, комбайнчы булып эшли. Аннан соң ул, тормыш шартлары буенча ”Леспромхоз” да (Мамадыш районында) урман кисүче булып эшли. Тормышның нинди генә сикәлтәле юлларында да ул сыгылмый, бирешми, чөнки яшьтән салынган ныклы ихтыяр көче, хезмәт сөючәнлеге аңа ярдәм итә. Туган авылыннан читтә яшәсә дә, гомеренең соңгы елларында ул авылга кайта. Сеңелесе Халисә апа белән бергә гомер кичерде.Тик аяусыз үлем аны безнең арабыздан алып китте.

Бүген арабызда булган сугыш һәм тыл ветераннарын хөрмәтләргә онытмыйк. Чөнки алар безнең ирегебез, аяз көнебез өчен утка, суга кергәннәр.

Авылда иң олы хезмәт ветераны Гыйльманова Газизә Гайфетдин кызы.

Әбием 1918 елның май аенда гади колхозчы гаиләсендә 4 нче бала булып туа,тик бу гаиләнең бәхете озакка бармый,бер-бер артлы ике туганы, әбигә2 яшь тулганда әнисе, 4 яшендә әнисе гүр иясе була. Апасы (9яшь)белән ятимлек кочагына чумалар. Аларны тәрбиягә Хәйретдин исемле әтисенең абыйсы ала.Әлбәттә,абыйлары кырыс булса да,кызларга җил-яңгыр тидерми.Ә кызлар үз чиратында кулларынна килгәнчә бу гаиләгә булышып яшиләр. Әбием гомер буена шул йортта яшәүче әбисенә рәхмәтләр укый, догасыннан калдырмый. 5нче сыйныфта укыганда әбисе дә үлеп китә. Авылда тормыш итүләре авырлашкач, Хәйретдин абыйлары гаиләсе белән Свердловск өлкәсе Асбест шәһәренә күченеп китәләр. Ә кызлар үзләре генә йортта тормыш итәргә калалар, колхозда төрле авыр эшләрдә эшлиләр. Тик ачлык кына аларның үзәгенә үтә. Күп тә үтәми, абыйлары кызларны үз янына алдыра. Газизә әбием Асбест шәһәрендә асбест чыгару комбинатында кала,мотарист булып эшли.Торыш хезмәте өчен мактау кәгазе, кыйммәтле бүләкләр белән бүләкләнә. Шулай матур гына, тормыш җайланды дигәндә,Бөек Ватан сугышы башланып китә. Әбием бу вакытта апасы белән авылга кунакка кайткан була. Апасы авылыбыз егетенә тормышка чыгып авылда кала, ә әбием мең бәлаләр белән кире Асбест шәһәренә китә. ”Төнге сменага көчкә килеп җиттем”,-дип искә ала әбием. Сугыш вакытында асбест чыгару комбинатын туктатып, әбиләрне урман кисәргә җибәрәләр. Әгәр 6куб.м. утын киссәң, 1 савыт шулпа һәм 1телем ипи тия иде,- ди әбием. Шул урыннан 4 кеше тартылып линиягә ташыганнар, 3 ай атларына печән пресслаганнар, төннәр буе окоп казыганнар...Япь - яшь кызлар,хатын-кызлар ничек бу авырлыкларга түзгәннәр, ачлы-туклы авыр эшләр эшләп, җиңүгә үз өлешләрен керткәннәр.1944 елда әби авылга кайта, комбайнчы булып колхозда эшли башлый. 1947нче елда бабай белән тормыш корып җибәрәләр, язмыш бүләге диярсең, бала чагында, яшьлегендә күргән авырлыклар төшләрендә генә күрергә кала әбиемнең. Чөнки бабай белән әби бик матур,тату гаилә булып яшиләр. Бергә комбайнда эшлиләр, йорт салалар. Бабай кулга оста кеше иде:берүзе йорт сала, өйдәге бөтен җиһазларны ясый, тимерчелек эшен дә бик белә, тавышы да моңлы иде. Бергәләп өч бала тәрбияләп үстергәннәр, Зәйнулла һәм Зөфәр абыйлар гаиләләре белән Яр Чаллы шәһәрендә яшиләр, кызы Факия авылда яши.

Бәхетле ана,бәхетле ак әби! (Минабетдинова.З.Р 6 сыйныф)